A fundación da Sociedade
O 29 de agosto de 1855, por iniciativa de preto de medio centenar de lucenses, constitúese na cidade de Lugo o “Circo-recreo de Artistas, Comerciantes e Curiales”, sendo o seu primeiro presidente Don Pedro López Escariz. Días despois, concretamente o 2 de setembro, cámbiase o seu nome polo de “Círculo das Artes” que manterá ata a actualidade.
Os estatutos do Círculo determinan un número máximo de socios que sucesivamente se foi ampliando ante o aumento de solicitudes. No momento da súa fundación o Círculo conta con cen socios; en 1861 integran a Sociedade un total de 60 membros coas súas familias.
A Sociedade instálase na casa nº 13 da Praza Maior, esquina á rúa do Conde Pallarés. Devandita casa (coñecida por “Hotel Comercio”), pronto resultou ser demasiado pequena posto que para organizar algunhas das súas actividades tíñase que recorrer ao arriendo das instalacións do Teatro Circo ou celebralas no salón de sesións do Concello lucense.
A construcción do actual edificio
Froito dos problemas de espacio noméase en 1881 unha comisión para a adquisición de espacioo para a construcción dun novo edificio. Pero non será ata o 30 de decembro de 1889 cando a Asemblea Xeral, a petición dun grupo de socios, acordou estudiar a construción dun novo edificio para as instalacións do Círculo. No momento desta petición, o Círculo tiña 400 socios e a cota mensual que rexía entón era dunha peseta e vinte e cinco céntimos. Tratábase dun proxecto impensable, tendo en conta que a única reserva de que dispuña a Sociedade eran sesenta mil reais en accións do Banco de España. Habería que esperar ata o ano 1894, concretamente na Xunta Xeral do día 7 de xullo, sendo presidente Don Manuel Arrieta e Arrieta, cando se acorde a compra de tres solares na rúa Bispo Aguirre e na Praza Maior, cun total de 737 m2, e máis tarde, o 22 de xaneiro de 1895, baixo a presidencia de D. Eduardo Cumbraos Fouce, adquírese o solar correspondente a cása número 1 da Praciña do Colexio, que linda coa rúa Bispo Aguirre, dunha superficie total de 729 m2.
O 16 de outubro de 1895 encárgase o proxecto do actual edificio ao arquitecto Don Luis Bellido, adxudicando a execución das obras ao contratista Don José Vila Veral na cantidade de oitenta e sete mil pesetas, a tal efecto formalizase un crédito de cen mil pesetas para a construcción e decoración do futuro edificio. O 6 de decembro do ano 1898, sendo presidente Don Eduardo Cumbraos Fouce, asínase o acta de recepción definitiva das obras do novo edificio do Círculo das Artes, que é inaugurado oficialmente o 12 de decembro do mesmo ano.
As primeiras décadas do século XX
Coa chegada do século cámbiase o Regulamento da Sociedade. Dúas mostras diso, que reflicten cal era o talante da sociedade e da época. O artigo 5º, incluído no regulamento en 1912, establece que poderán asistir ao Círculo os socios, as súas mulleres, fillos solteiros e irmáns dos socios que vivan en familia e teñan, polo menos, trece anos. O artigo 16º, aínda máis expresivo, establece que para ser admitido como socio permanente é necesario, entre outras cousas, “ter hábitos e usar linguaxe propios dunha sociedade culta”.
Se nas primeiras décadas do novo século, o Círculo non deixa de crecer e penetrar na sociedade lucense, os anos da Ditadura de Curmán de Rivera supón un momento especialmente delicado. En 1924, o Gobernador Civil nomea unha Xunta Directiva Provisional e desde entón ata 1927 sucédense eleccións e dimisións que fan cambalearse á Sociedade, ata o punto de que se chega a temer pola súa disolución.
En outubro de 1928, en palabras de Gonzalo Fraga, alúgase a explotación do salón-teatro do Círculo por unha renda anual de doce mil pesetas. O arrendatario comprométese a celebrar polo menos 20 días de función ao ano, con compañías líricas, cómicas, dramáticas e outros espectáculos análogos. Así, a Sociedade reserva o salón de actos os días 24 de decembro, o sábado anterior á semana de Entroido, o Martes de Entroido e o sábado de Piñata. Xa que logo, Entroido e Nadal constitúense xa entón como épocas relevantes.
Consolidación e esplendor
O saneamento das contas, a consolidación e crecemento da Sociedade levan en 1947 a expor a reforma das instalacións. Acórdanse obras no Salón de Festas e na parte posterior do edificio, onde había ata entón unha terraza con varanda sobre a rúa Bispo Aguirre.
As devanditas obras realízanse entre 1948 e 1949. Ademais do enunciado no parágrafo anterior, refórmanse as escaleiras e ábrese unha fiestra artística na fachada. O Salón de Festas amplíase e déixase un amplo escenario e varias salas acondiciónanse para poder impartir clases. Neste senso, en 1945, iniciáronse as clases de violín para os socios e familiares que autoriza o regulamento. O profesor era Don Gustavo Freire Penelas, o máis importante compositor lucense xunto con Xoán Montes.
É época de esplendor e de gran actividade cultural, como proba a celebración en 1947 da I Exposición Colectiva de Pintores Lucenses. Dionisio Fierros, Xesús R. Corredoira, Xulia Minguillón, Castro Gil, Suárez Couto, Saturnino Lois, Ínsua Bermúdez e Romeu Boelle participan na mostra, que dá idea do empuxe artístico de Lugo e da importancia do Círculo das Artes no mesmo. En 1960 ten lugar a I Mostra Antolóxica de Pintura Galega, cun único precedente, que data de 1917. Expóñense obras de Castelao, Sotomayor, Belo Piñeiro, Díaz Pardo, Lloréns, Julia Minguillón, Laxeiro, Suárez Couto, Suárez Chairos, Colmeiro, Maside e Souto, entre outros. Xa en 1980, e con motivo do CXXV aniversario do Círculo, celebrouse a II Mostra Antolóxica da Arte Galega, que reuniu obras dos artistas que se fixeron no movemento renovador da arte en torno ao grupo “Nós”, xurdido a partir da concienciación promovida por Castelao no ano 1920. Cincuenta estampas do album “Nós”, de Castelao, e 84 obras de Castelao, Colmeiro, Eiroa, Fernández Mazas, Laxeiro, Maside, Seoane e Souto puideron ser contempladas no Salón Rexio da nosa Sociedade.
Outro fito cultural que ten como promotor ao Círculo das Artes é a exposición bibliográfica Cen Anos de Literatura Galega, en 1963. Nela figuran case todas as obras existentes ata aquela data e dá lugar á publicación aquel mesmo ano por parte do propio Círculo do Catálogo da Exposición, preparado por Xesús Alonso Montero e Epifanio Ramos de Castro e que, a xuízo da Gran Enciclopedia Galega, constitúe “unha das principais achegas que se fixeron ao estudio da bibliografía galega”.
Adquisición de bens patrimoniais e obras de mellora no edificio social
No ano 1965, sendo presidente Don Ramón Varela Méndez, a Sociedade adquiriu os inmobles número 25 da Praza de España e o número 3 da Praciña do Colexio, así como parte do inmoble número 2 da citada praciña. Moitos anos despois, concretamente no ano 1995, sendo presidente Don José Carlos Sánchez del Valle Fernández, adquiriuse o resto do citado inmoble aos herdeiros de Dona Concepción Torrón Marey. En 1973, sendo presidente da Sociedade Don Mauro Varela Pérez, realízanse obras de remodelación da cafetería da planta baixa e créanse as novas salas da discoteca (hoxe salas de televisión) no soto do edificio. Con posterioridade, en 1985 e con Don Benxamín Casal Vila como presidente, levanse a cabo importantísimas obras de adecuación do edificio a normas de seguridade.
Coa intención de evitar o estancamento social, o Círculo prepara en 1975 un anteproxecto para a creación dunha cidade deportiva e residencial no Areal de Amaro (estrada das Saamasas-Hombreiro, aproximadamente a 3 km. do centro da cidade), que non foi aprobado pola Xunta Xeral. Catorce anos despois, en 1989 e sendo presidente Don José Carlos Sánchez del Valle Fernández, apróbase a compra de trinta e dúas hectáreas en San Pedro de Labio, a 9 quilómetros de Lugo, para a construcción dun club social, un pavillón polideportivo cuberto, pistas de tenis, piscinas, campos de golf e de fútbol, un auditorio ao aire libre e unha pista polideportiva descuberta.
Adquirida na súa totalidade a titularidade dos inmobles 2 e 3 da Praciña do Colexio, e liberadas as cargas que sobre os mesmos pesaban, a Xunta Xeral, en sesión extraordinaria celebrada o 14 de xuño de 2002, sendo presidente Don José Carlos Sánchez del Valle Fernández e a proposta da Xunta Directiva, aprobou a rehabilitación dos inmobles propiedade da Sociedade, sitos na Praciña do Colexio, cun investimento de 1.262.125 euros, co fin de destinalos á ampliación e complemento de novas instalacións do Círculo, que quedarán integradas e comunicadas co edificio social, segundo proxecto redactado polo arquitecto Don Arturo Silvosa Pérez. Tamén se acordou que o citado gasto financiarase cos recursos actuais da Sociedade, sen producirse aumento das cotas sociais. Mentres tanto, e co fin de evitar en período de execución calquera desfasamento económico, autorizouse por parte da Xunta Xeral, se fose necesario, a solicitude dun préstamo por un importe máximo de 600.000 euros. Esta ampliación levará consigo o establecemento de novas instalacións, coa creación de novas salas de xadrez, un salón de conferencias con capacidade para oitenta e cinco persoas, aulas de pintura, salas de exposicións, unha hemeroteca e unha sala de estudio, un aula de informática, novas dependencias administrativas, aseos para minusválidos e dous ascensores con acceso á planta alta do edificio social.
O Círculo na actualidade
Sempre se asegurou que entre o Círculo das Artes e a cidade de Lugo existe unha simbiose recoñecida e aceptada por todos, como o demostra o feito de que, na actualidade, máis de catro mil familias lucenses manteñen un vínculo social co Círculo. Son os seus fins sociais, tal e como recollen os seus Estatutos, a promoción e desenvolvemento da cultura, as artes e o deporte nos seus máis amplos aspectos, posibilitando ademais un gran labor educativo. En recoñecemento a este importante labor, por acordo do Consello de Ministros do 29 de agosto de 1980, o Círculo das Artes é declarado de Utilidade Pública. Ademais de posuír un importante fondo de obras de arte, a Sociedade conta cunha magnífica Biblioteca de máis de dez mil volumes e unha Hemeroteca na que se poden atopar todas as revistas e xornais importantes, nacionais e estranxeiros, así como as publicacións oficiais do Estado, a Comunidade Autónoma e a provincia. Desde o Instituto de Estudios do Círculo impártense clases gratuítas de Pintura e Debuxo, Billar e Xadrez para socios de todas as idades. O Círculo como Editorial leva a cabo un importante labor de axuda aos escritores lucenses, editando un total de 18 obras.
En 1998 ten lugar a celebración do Centenario do edificio social, celebrándose múltiples e variados actos, algúns deles organizados pola propia Sociedade e outros moitos por distintas institucións e organismos, que coa súa colaboración contribuíron a realzar a conmemoración da devandita efemérides. A Xefatura Provincial do Organismo Autonómico de Correos e Telégrafos concedeu ao Círculo das Artes, con motivo do Centenario do seu edificio, a instalación naquel dunha oficina temporal de Correos, co seu correspondente cuño, durante os días 19 e 20 de outubro de 1998, e o emprego dun rodete especial dende o 24 de setembro ao 23 de outubro. Realizouse ademais a tirada dun sobre e selo conmemorativos.
Ese mesmo ano o Círculo ten presencia en Internet cunha páxina web, xa que unha Sociedade da importancia e relevancia do Círculo das Artes non pode quedar descolgada deste decisivo ámbito de comunicación. Para culminar un acordo adoptado no seu día, en breve procederase á firma dun convenio coa Consellería de Cultura da Xunta de Galicia polo que a citada Consellería comprométese a realizar as obras de rehabilitación da fachada posterior do edificio social, o cal vai permitir recuperar a antiga galería e sanear tanto a Muralla Romana como o propio edificio. En decembro de 1998, o Círculo inicia unha campaña de captación de socios a través da cal alcanza a cifra máis alta de socios de toda a súa historia, un total de 6.252. No ano 2005 celébrase o 150 Aniversario da Fundación da Sociedade con importantes actividades e conmemoracións, entre as que caben destacar:
LVIII Campeonato do Mundo de Billar a Tres Bandas
Concerto de Noemí Mazoy
Concerto de Manu Tenorio
Homenaxe a ex directivos
Exposición: “Los caprichos de Goya”
Exposición “Laxeiro, o manancial da vida”
Moneda acuñada en plata e Medalla e Edificio conmemorativos en cerámica de Sargadelos
Matasellos, Rodillo e Sobre conmemorativos
Con estas actividades, máis as que a diario desenvolve a nosa Sociedade, o Círculo das Artes busca afianzar os lazos que o unen coa cidade de Lugo e que o converteron no se máximo referente deportivo, social e cultural.